ادوار تاریخی سپری شده مجلس اعلای اسلامی عراق
مشخصاً چهار مرحله معین را پشت سر نهاده است.
۱. نخست، مرحله تاسیس است که بنیانگذاران مجلس متشکل از ?? نفر در شورای مرکزی و کل اعضای مجلس۳۴ نفر و سید باقر مهری ریاست آن را برعهده داشت و سید محمد باقر حکیم سخنگوی مجلس بود، که برخی از آنان نمایندگی جریان و گرایش خاصی در طیف معارض عراقی را یدک میکشید و در میان آنان سیاستمداران و روحانیون شناخته شدهای حاضر بودند که مبادرت به تهیه و تدوین آیین نامه داخلی مجلس کنند. در آن برهه ریاست مجلس برای مدت زمان شش ماه تعیین شد. در مجلس دوره اول عضویت اشخاص نه بر اساس تعلق گروهی بلکه بر اساس مقبولیت، سابقه مبارزاتی و توانمندی شخصی در فرایند طبیعی و غیر دیوانسالارانه صورت پذیرفت.
۲. دوره دوم که در این دوره مکانیسم شورای مرکزی مجلس تعدیل شد و با ۱۱ عضو در شورا تصمیم‌گیری انجام میشد. مجمع عمومی هم با ۷۸ عضو با کمیتهها زیر مجموعه خود عمل مینمود. این دوره ، از دوره دوم تا پنجم مجلس را شامل میشد. از این زمان با شکل گیری مجمع عمومی براساس چارت جدید تشکیلاتی مجلس، تحولی در ساختار مجلس اعلا صورت گرفت. از این دوره اعضای شورای مرکزی مجلس از سوی مجمع عمومی برگزیده میشوند و شورای مرکزی مبادرت به انتخاب رئیس مجلس و همچنین هیأت اجرایی می نماید. در این دوره تصمیم گرفته شد برای مجلس یک سخنگوی رسمی برگزیده شود تا بازگوکننده و شرح دهنده موضع مجلس در کنفرانس های مطبوعاتی باشد. در این مدت که ?? ماه به طول انجامید آیت الله سید محمود هاشمی عهده دار ریاست مجلس اعلا بود و سید محمد باقر حکیم همچنان سخنگوی مجلس بود. اگر چه پس از آن دیری نپایید که اعضای مجلس آیت الله سیدمحمدباقر حکیم را به ریاست مجلس برگزیدند و وی حدود ?? سال عهده دار این مسئولیت بود. پس از آن آیت الله هاشمی از مجلس کناره گیری کرد. این سازمان در سال ۱۹۹۲ به کنگره ملی مخالفین دولت عراق پیوست
۳. دوره سوم از سال ۱۳۶۴ تا سقوط رژیم صدام را شامل میشود که ریاست مجلس با سید محمدباقر حکیم بوده و مجلس فاقد سخنگوی رسمی بوده است. در این دوره فعالیت سازوکار دورن تشکیلاتی ( مجمع عمومی و شورای مرکزی ) کاهش یافت .
۴. دوره چهارم آن بعد از سقوط صدام تا امروز میباشد، محمد باقر حکیم به همراه سایر اعضاء و رهبران مجلس اعلای انقلاب اسلامی به عراق بازگشتند؛ شاخه نظامی مجلس اعلاء جذب ارتش تازه تاسیس عراق شد و عنوان انقلاب هم حذف و نام این سازمان به مجلس اعلای اسلامی عراق تغییر نام پیدا کرد. این تشکل پس از سقوط صدام و فعالیت مجدد گروه‌های معارض عراقی از جمله مجلس اعلا تحت عنوان حزب و جریان سیاسی درون عراق برای بازسازی عراق پس از اشغال و حضور در حاکمیت نوین میباشد.۲۷۷ پس از وفات عبدالعزیز حکیم برای تشکّلی مهم مثل مجلس اعلا، انتخاب رهبری جدید امری خطیر و دشوار بود بویژه آن که دوران انتقال قدرت در این سامان همواره با خشونت و نزاع توام شده است. اما مجلس اعلای اسلامی درست به فاصله اندکی پس از رحلت رهبر فقیدش توانست با اجماعی چشمگیر، سیّد عمّار حکیم را به عنوان رهبر این تشکل انتخاب کند. این تصمیم‌گیری به‌موقع تحسین بسیاری از محافل را برانگیخت از این جهت که بسیاری از حریفان این جریان به انتظار یک جنگ قدرت در مجلس اعلا نشسته بودند یا حتی زنگ پایان حیات این جریان شیعه را با مرگ حکیم به صدا در آورده بودند. در واقع مجلس اعلا با این تصمیم قدرت سازمانی خویش را به نمایش گذاشت. رهبر جدید مجلس اعلا با وجود جوانی‌اش اما چهره‌ای ناآشنا نیست. او در هم? مراحل حسّاس ۹ سال اخیر عراق حضور داشته است نه به عنوان تماشاچی بلکه در جایگاه یکی از اعضای گروه تصمیم‌گیر جریان عمد? شیعی در عراق جدید. به باور اغلب ناظران، عمّار ۳۸ ساله بسیاری از شایستگی‌ها و دوراندیشی‌های تبار و خاندانش را به ارث برده است. از یک سو، زندگی سیاسیِ او بی‌بهره از مبارزه نبوده است حتّی در ایام جوانی نامش در لیست افراد تحت تعقیب بعثی قرار داشت و از سوی دیگر در سال‌های اخیر در جایگاه رهبری مجلس اعلای اسلامی شیعیان عراق، که دور? سخت انتقالی عراق بوده است، در بسیاری از آزمون‌های خطیر مشارکت داشته است. چنان که از اظهاراتش پیدا است عمار از این بینش برخوردار است که سرگذشت سیاه عراق در سه دهه دیکتاتوری،جریان‌های عمد? شیعی عراق را به طراحی سخت‌ترین الگوی مقاومت و پذیرش سنگین‌ترین رسالت کشانده است و اینک عراق نوین، دور? گذار را با تکیه بر جان‌فشانی جریان شیعی سپری می‌کند.فرزندش عمار حکیم ریاست بر این مجلس را بر عهده دارد.
انشعابات مجلس اعلا
این مجلس در طول تاریخ فعالیت خود دچار انشعابهایی شد که میتوان به ظهور اتحاد نیروهای اسلامی عراق متشکل از پنج جناح شیعه اشاره کرد که در ۱۹۹۱ در دمشق شکل گرفت و به نزدیکی بیش از اندازه مجلس اعلا به ایران اعتراض داشت.
۳. جریان صدر
زمان و مکان تأسیس جریان صدر
بعد از ترور محمدباقر صدر در سال ۱۹۸۰ در عراق، جریانی منسوب به صدر روی کار آمد. این حرکت با تکیه بر میراث جهادی و حمایت گسترده مردم آغاز شد. با وجود اینکه این جریان در خصوص امور سیاسی دارای یک ایده و نگرش ثابت نیست ولی بر محوریت نقش آل صدر در فعالیت‌های اسلامی عراق اتفاق نظر داشته و آن را عامل اصلی برپایی انقلاب اسلامی می‌دانستند.۲۷۸
مؤسسین جریان صدر
میتوان از شخصیتهای مهمی همچون آیت الله سید کاظم حائری، محمد مهدی آصفی، علامه عسکری و کورانی که همگی جزء رهبران حزب اسلامی الدعوه بودند. در این جریان همچنین سید محمدمحمدصادق صدر و پسرش مقتدی صدر(جیش‌المهدی) و آیت الله محمد یعقوبی (حزب فضیلت) فعالیت داشتند. جریان صدر در دوره پس از صدام تحت رهبری مقتدی صدر جوان قرار داشته است.
ساختار تشکیلاتی جریان صدر
امروزه جریان صدر یک جنبش ملی‌گرای سیاسی به رهبری مقتدی صدر فرزند سید محمد محمد صادق صدر، مرجع تقلید مشهور شیعیان که در سال ۱۹۹۹ ترور شدند، میباشد.۲۷۹این جریان دارای دو نهاد قدرتمند است:
* دفتر شهید صدر، با دفاتر متعدد در شهرهای بزرگ عراق
* جیش‌المهدی (JAM) به معنی سپاه حضرت مهدی (عج)، سپاهی عظیم اما شبه نظامی هستند.
دفاتر شهید صدر، به‌طور ویژه‌ای در میان قشر مستضعف و فقیر شیعیان عراقی محبوبیت دارد؛ زیرا این جریان توان تشکیلاتی خود را در خدمت‌رسانی به این قشر سرمایه‌گذاری کرده است. مجروحان، زنان بیوه و یتیمیان که بخشی از جامعه هدف این جریان‌اند را تحت پوشش دارد و برخی نهادهای اجتماعی و فعالیت های انسانی را مدیریت می کند.
در اواخر سال ۲۰۰۳ مقتدی صدر در نمازجمعه مسجد کوفه برای حمایت از مرجعیت دینی و عتبات مقدسه خبر از تشکیل گروه شبه نظامیان به نام المهدی را داد. همچنین در مخالفت با تشکیل حکومت انتقالی در عراق، خبر از تشکیل نخستین کابینه وزرا در دولت جدید عراق توسط خودش، متشکّل از وزارتخانههای اوقاف، کشور، خارجه، دارایی، دادگستری، اطلاع رسانی، فرهنگ، امر به معروف و نهی از منکر خبر داد۲۸۰. البته تحت فشارهای مختلف از مواضع خود کوتاه آمد اما به تبع این اقدامات جوانان شهرهای شیعه نشین به ویژه شهر صدر (بغداد) و شهرهای جنوبی (بصره، ناصریه، عماره و سماوه) جذب جریان صدر شدند.۲۸۱ این جریان، خط مقدم مقاومت علیه نیروهای خارجی در عراق می‌باشند. اگرچه این جریان امروزه وارد فعالیت‌های سیاسی و پارلمانی شده است امّا همچنان با حرارت و شدت زیادی مخالف حضور نیروهای امریکایی در عراق می‌باشند. همچنین جریان صدر حامی دولت مرکزی قدرتمند در مقابل تز عراق با یک حکومت فدرال میباشد. جریان صدر، جریانی با هویت پررنگ عربی و مذهبی و مبتنی بر توده‌های محروم و طبق? پایین جامع? شیعی است که سعی کرده است تا عملکردی ملّی داشته باشد۲۸۲. مهمترین ویژگی جریان صدر تا سال ۲۰۰۵ مخالفت با روند سیاسی و دولت جدید و تشکیل دولت، تحت نظر اشغالگران بود.
ادوار تاریخی سپرسی شده در جریان صدر
مقتدا صدر، فرزند کوچک آیتالله سید محمد صادق صدر از علمای برجسته و بانفوذ عراق است. پدر مقتدا و پسر عموی پدرش آیتالله سید محمد باقر صدر (از مراجع پیشین تقلید شیعیان عراق) به همراه دو برادر دیگرش در دوران رژیم بعثی صدام حسین به خاطر نقش محوری که در مبارزه مردم این کشور علیه صدام داشتند، به شهادت رسیدند. نهضت محمدصادق صدر تا زمان حمل? ایالات متحد? آمریکا به عراق، سازمان‌یافته‌ترین گروه مخالف داخلی را تشکیل می‌داد.۲۸۳
مقتدا پس از آنکه پدرش در ۲۹ بهمن سال ۱۳۷۷ به شهادت رسید فعالیت خود را صرف بازیابی روابط با بخشی از طرفداران پدرش که همچنان پیرو وی باقی مانده بودند، کرد. این گروه که عمدتاً از جوانان پر شور تشکیل شده بود، به طرفداری از مقتدا صدر “جنبش‌المهدی” یا “جماعت صدر ثانی” تاسیس کردند. مقتدا صدر اگرچه ۳۶ ساله است و تحصیلات حوزوی زیادی را طی نکرده و از هیچ مرجع تقلیدی اجازه اجتهاد ندارد، اما اعتقادات سیاسی و مذهبی و سخنرانیهای آتشین او که همگی علیه اشغالگران و به نفع برپایی حکومت اسلامی در عراق است؛ توانسته صدها هزار نفر از طیف‌های پرشور شهرهای شیعی عراق در حومه بغداد را به سوی خود جذب کند. پس از سقوط صدام، مقتدا صدر با تدوین “شهرک صدر” به ویژه مرامنامهای که در آن به لزوم تشکیل حکومتی براساس احکام اسلامی و اقامه حدود شرعی برای آینده عراق تاکید شده بود، وارد صحنه سیاسی و اجتماعی این کشور شد.
مقتدا صدر به پیروی از پدرش حوزههای علمیه را به دو بخش فعال و سخنگو و منفعل و ساکت تقسیم کرده و خود را نماینده بخش فعال حوزههای علمیه عراق میداند. همین طرز فکر و موضعگیری سبب شده تا میان وی و آیتالله سیستانی و برخی علمای دیگر حوزههای علمیه نجف و کربلا فاصله ایجاد گردد و روشهای سیاسی ایشان زیر سوال برود.
مقتدا صدر از حامیان آیتالله سیستانی است ولی از این که ایشان فعالانه پنجه در پنجه اشغالگران آمریکایی نمیافکند و حاضر نیست در فعالیت‌های سیاسی مداخله گسترده و جدی داشته باشد و در قبال مسائل روزمره سیاسی موضعگیری نماید، چندان خشنود نیست. مقتدار صدر به پیروی از پدرش بر این اعتقاد است که مرجع تقلید بر همه امور مقلدانش ولایت دارد و باید در همه امور سیاسی و غیر سیاسی حضور فعال و تعیین کننده داشته باشد و در موقع حیاتی به مرکزیتی برای هدایت مقلدان مذهبی در دفاع از ارزش‌های دینی و ملی بدل گردد. آنچه مسلم است این که او، یک جریان سیاسی شبه نظامی را در عراق رهبری می‌کند که در تحولات عراق، بیتاثیر نیست. به نظر میرسد که جریان صدر امروز هر چه بیشتر در مسیر اعتدال حرکت]]>
