برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 120

خُلق تنگ-عصبانی-خشمگین

داغان کردن-از هم پاشاندن-متفرق کردن
 

آفتاب به ملاج کسی خوردن-دیوانه شدن-خل شدن

تو کله ی کسی کردن-چیزی را به سختی به کسی آموختن

خِر-حنجره-گلو

 

دم کسی لای تله گیر کردن-دچار سختی شدن-به بلا گرفتار شدن
جز جگر-سوختگی دل بر اثر اندوه و مصیبت

بیرق کسی نخوابیدن-همواره کامروا بودن-پایدار بودن دولت و شکوه

زبر-خشن-غیر لطیف

 

خر داغ کردن-ناامید شدن-ناکام شدن

پاچه گیر-کسی که بی مقدمه کسی را بیازارد
به دندان کشیدن-خون دل خوردن-کاری پر زحمت انجام دادن

رو به رو شدن-برخورد کردن-ملاقات کردن-مواجهه شدن

آب شیراز-شراب
از سر کسی افتادن(عادتی را ترک کردن)

زجرکش کردن-به زجر و شکنجه کشتن
الدرم بلدرم کردن-بد و بیراه گفتن-ناسزا گفتن

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

از بن گوش(کمال بندگی و خدمتکاری)

خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر

ارزانی(بخشیدن، دادن)

حق و حساب دادن-رشوه دادن-آجیل دادن

از چشم کسی دیدن-کسی را مسئول چیزی دانستن

 

 
دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

بیخود-بی مصرف-بدرد نخور
تفنگ در کردن-تیراندازی با تفنگ

پلاس بودن-ویلان و سرگردان بودن

حسرت-آرزوی سخت-خواهش بزرگ
تق و پوق-سر و صدا-بگیر و ببند

از نان خوردن افتادن-نان کسی آجر شدن

حیف شدن-حرام شدن-نفله شدن-از فایده افتادن

 

آینه‌ی بخت-آینه‌ای که داماد همراه شمعدان برای عروس می‌فرستد
پر پر کردن-نزدیک شدن بلا

بد ادا-بد اطوار-بد گوشت-کسی که در بهانه جویی افراط می کند و به انجام تشریفات علاقه دارد

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

بد و بیراه-ناسزا-حرف زشت-گفته ی رکیک-متلک

آبِ جو(ب)(مال دنیا، هرچیز فراوان و بی‌ارزش)

تسمه از کدوی کسی بیرون کشیدن-پاپیچ نشدن-دست برداشتن

چش شده ؟-او را چه شده است ؟

دست گرفتن کسی-مسخره کردن-به ریشخند گرفتن

 

از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)
آفتاب‌نشین(بیکاره و تنبل)

خاک و خُل-گرد و غبار-آشغال

چادر چاقچور-لباس بیرون رفتن زن با حجاب ایرانی در گذشته

زخمه-ضربه ای که برای نواختن به تار می زنند.

 

در بحر چیزی رفتن-در چیزی دقیق شدن-سخت متوجه ی چیزی شدن

 
خوشبختانه-از حُسن اتفاق

خواب از سر کسی پریدن-نگا. پریدن خواب از سر کسی

دستگیر شدن-فهمیدن-متوجه شدن-بو بردن-عاید شدن-بازداشت شدن

چته ؟-تو را چه می شود ؟

ابوطیاره(اتوموبیل کهنه و فرسوده)

 

زهره ترک کردن-سخت ترساندن-از وحشت به حال مرگ انداختن

 

آدم بی‌خود(بی‌شخصیت و بی‌معنی)
دروازه بان-محافظ دروازه در فوتبال-گلز

دهن کجی-ادا و شکلک به قصد مسخره کردن-بی اعتنایی

پشت هم انداز-حقه باز-حیله گر

دوش گرفتن-زیر دوش ایستادن و خود را شستن

 
دوره افتادن-گرداگرد شهر گشتن-به دیدار هر کسی رفتن

پلیتیک زدن-سیاست به کار بردن

بد زبان- بد دهن

به جوش آوردن خون کسی-کسی را به اوج عصبانیت رساندن

استخوان در گلو داشتن(رنج و سختی کشیدن)

حقه به کار بردن-کسی را فریب دادن

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

توگوشی حرف زدن-نجوا کردن-تنگ گوش کسی حرف زدن

خرناس کشیدن-نگا. خرناس کردن

پای کسی را گرفتن-زیانی به کسی وارد شدن

دم حجله کشتن گربه-زهر چشم گرفتن برای نخستین بار

زمخت-درشت-ناهنجار

داماد-مرد تازه زن گرفته

زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن

بازیگوش-شیطان و حرف نشنو-بازی دوست

زار زار گریه کردن-سخت گریه کردن

آخش درآمدن-از درد نالیدن

انگشت‌نگاری(ثبت کردن اثر خطوط روی انگشتان برای شناسایی در آینده)

بالا آمدن دل و روده-به حالت تهوع افتادن

به تته پته افتادن-به لکنت زبان افتادن

ریغماسی-ضعیف و مردنی-مریض و کم مقاومت

پنج تن آل عبا- پنج تن

بازاریاب-کسی که کارش پیداکردن مشتری برای کالای خاصی است

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

دوره کردن-درسی را دوباره و سه باره خواندن-حلقه زدن به دور چیزی یا کسی

پات-بی آبرو-بی تربیت

دلخور کردن-مایه ی گله مندی و نارضایتی کسی را فراهم کردن
راحتی-دمپایی
ریغماسی-ضعیف و مردنی-مریض و کم مقاومت

دست به دست دادن-دست عروس را در دست داماد گذاشتن

چهار چنگول شدن-خشک شدن اعضای بدن
از صدقۀ سرِ(از عنایت و لطفِ)

 

دکان و دستگاه به هم زدن-سر و سامان یافتن-قدرت و ثروت پیدا کردن

پیشکی-جلوتر-از پیش-به طور مساعده

رودرواسی-رودربایستی
از خجالت کسی در آمدن(محبت کسی را جبران کردن)
جَغُل مغل-شکمبه-سیرابی

بخت-شانس-اقبال-شوهر

خرناس-نگا. خُرخُر

آب نکشیده(زشت، بد، نامفهوم)

تنگ کسی افتادن-در مجاورت کسی قرار گرفتن

زُل-خیره

تر کردن لب-چیزی آشامیدن-به یک اشاره ترتیب کاری را دادن-حرف زدن

خرج رو دست کسی گذاشتن-کسی را در خرج انداختن

دلخور کردن-مایه ی گله مندی و نارضایتی کسی را فراهم کردن

دو لُپی خوردن-دو لُپه خوردن-هم از آخور خوردن-هم از توبره

جوش خوردن معامله-انجام شدن معامله-منعقد شدن قرارداد

آب بردار-دوپهلو-کنایه‌آمیز

خون مردن-منجمد شدن خون در زیر پوست بر اثر ضربه

دسته هاون-استوانه ای فلزی یا چوبی برای کوبیدن چیزها در هاون

 

روغن کرمانشاهی-روغنی که در کرمانشاه از شیر گاو و گوسفند به دست می آورند و به ترین روغن زرد است

خواب از سر کسی پریدن-نگا. پریدن خواب از سر کسی

تو لاک خود رفتن-با کسی کاری نداشتن-توی عالم خود بودن

آزار داشتن-انجام کاری به قصد اذیت دیگری-کرم داشتن

 

پوست از سر کسی کندن-کسی را سخت آزار و گوشمالی دادن-کشتن
چار ستون بدن-استخوان بندی-اسکلت بدن
دور پرواز-پرواز کننده تا فاصله های بسیار

اُق گرفتن(حالت تهوع پیدا کردن)

پالان کردن کسی-فریب دادن کسی

تفنگ کشیدن روی کسی-با تفنگ به سوی کسی نشانه گرفتن
جور به جور-نگا. جوراجور

 

چار ستون بدن-استخوان بندی-اسکلت بدن

در لاک خود فرو رفتن-کاری به کار دیگران نداشتن

حساب ماست بندان یزد-حساب ساختگی

 
رضا قورتکی-بی حساب و کتاب-بی اساس

دو به هم اندازی-فتنه انگیزی-سخن چینی

تک پا راه رفتن-بی سر و صدا راه رفتن-کنایه از چابکی

دهن تر کردن-اندکی نوشیدن-لو دادن
چوب آخر را زدن-پایان کاری را اعلام کردن-مانند در حراج

از اوناش نبودن ( فقط به‌صورت منفی)(از جمله‌ی کسانی نبودن که مخاطب گوینده‌ی جمله را از آنان پنداشته است)

آستین بر چشم گذاشتن(پنهان گریستن)

زیر و بالای کسی را جنباندن-زیر و بالا گفتن

تازه به دوران رسیده-نو کیسه-کسی که تازه به ثروت یا به جایی رسیده است

تقلا-دست و پا زدن-کوشش زیاد

پیش بودن-جلو بودن-برتری داشتن

 

خرج شدن-مصرف شدن-به کار رفتن

ذوق کردن-خوش حال شدن-شاد شدن

خوراک-مصرف یک دوره ی معین
پس افتاده-بچه ی کسی

 

از آب درآمدن(نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت)

 

حق گرفتن-نگا. حق بردن

به پول رساندن-فروختن

ریش پروفسوری-ریشی که فقط روی چانه یلند شده است

در کشتی نشستن و با ناخدا جنگیدن-ناسپاسی کردن
اشکنک سرشکنک داشتن-با خطر همراه بودن

دو پشته سوار شدن-دو نفری بر ستور یا وسیله ی نقلیه سوار شدن

حبه ی انگور-دانه ی انگور

 

آدم عوضی-کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست-بدطینت

پُف-فوت-ورم-آماس

بگو بخند-خوش مشرب-بذله گو

از خدا بی‌خبر(ظالم، نابه‌کار)
پیمانکار-آن که مطابق قرارداد انجام کاری را در زمان معین به عهده می گیرد

بازرسی-بررسی و کنترل

پدر مادر دار-نجیب-اصیل-آبرومند و خوب

 

خاکه زغال-ریزه ی زغال
 

دایر شدن-بر پا شدن-رواج یافتن-آباد شدن
 

پیچ و مهره ی کاری در دست کسی بودن-کاری تنها از عهده ی او بر آمدن
خون مردن-منجمد شدن خون در زیر پوست بر اثر ضربه

خُردمُرد شدن-ریزه ریزه شدن

چشم خوردن-نظر خوردن

خون کسی از خون دیگری رنگین تر بودن-همسان و هم ارز نبودن-کسی بر کسی ترجیح داشتن

داد و بی داد-جار و جنجال-هیاهو

رو شدن دست کسی-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

جان به لب رسانیدن-صبر و طاقت کسی را تمام کردن

چرس رفتن-حشیش کشیدن

پیچ و مهره ی کاری در دست کسی بودن-کاری تنها از عهده ی او بر آمدن

چوب خط-چوبی که پس از هر بار بردن کالا روی آن خطی می کشیدند تا بعد شمارش کنند

 

الواتی کردن(عیاشی و هرزگی کردن)

انگشت به دهان-حیرت‌زده-سرگشته
آبِ خشک(آب بسته)

خود یا چیزی را با افاده به دیگری نمودن
دردر کردن-چو انداختن-شایع کردن

خودفروشی-فاحشگی-خیانت

اروای ننه‌ات-ارواح بابات

 

بی ریش-ناجوانمرد-نامرد

 

تو به تو-گوناگون-لا به لا
پوست از سر کسی کندن-کسی را سخت آزار و گوشمالی دادن-کشتن

آفتابِ پس دیوار(شامگاه)

 
خوش دست و پنجه-نگا. خوش دست

چاتمه زدن-چند تفنگ را به شکل چاتمه در جایی گذاشتن

به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

 

 

پایین نرفتن چیزی از گلو-از غصه غذایی نخوردن-مال حرام نخوردن

آتش‌پاره-شوخ و شنگ-فرز و چالاک-کرم شبتاب

از جا پریدن(یکه خوردن، عصبی شدن)

رها کردن به امید خدا-دست کشیدن و به جریان روزگار واگذار کردن

زین کردن گربه ی کسی-کسی را به زحمت انداختن-کسی را گرفتار دردسر و ناراحتی کردن

 

خاطره-یادگار

بد قول-بد عهد-آن که به قول خود وفا نکند

دسته جمعی-باهم-گروهی

آدم ثانی(حضرت نوح)

چشمداشت-توقع-انتظار

با کسی سرشاخ شدن-با کسی در آفتادن

چیز-آلت تناسلی

بوق سحر-نزدیک صبح-سحرگاهان
خرسک-نوعی فرش

بی می خمار بودن-نخورده مست بودن-برای انجام کاری آمادگی بسیار داشتن

دست و بال کسی تنگ بودن-تنگدست بودن-فقیر بودن

خود را به کرگوشی زدن-به نشنیدن تظاهر کردن

ترک هوا شکستن-کاهش یافتن شدت سرما

الواتی کردن-عیاشی و هرزگی کردن

از جگر گذشتن(نامردی کردن)

زدن به آن راه-خود را به ناآگاهی زدن

در هم لولیدن-توی هم رفتن

اُریب(کجکی، یک بر، یک ور)

دون-برنج خوب نپخته-دانه هایی که به پرندگان می دهند

انداختنی-جنس نامرغوب

دو پوسته-دو چیز به هم پیوسته

چشم کردن-چشم زدن

در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و بی اعتبار دانستن

درآوردن دلی از عزا-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل و مطبوعی خوردن-به خوشی و راحتی ساعتی را گذراندن

برآورد-تخمین

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

 
آفتاب چریدن(بی‌کار بودن، چیزی برای خوردن نداشتن)

رنجیده شدن-آزرده خاطر شدن-آزرده دل شدن

بپا-مواظب باش-متوجه باش

بر و بیا-رفت و آمد- دم و دستگاه

بله گرفتن-رضایت عروس را گرفتن

چایمان کردن-سرما خوردن-چاییدن

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

جاگیر شدن-در جای خود ثابت شدن-قرار گرفتن

خجالت زده کردن-شرمنده کردن-خجالت دادن

دوا خور-معتاد به الکل

 

از غورگی مویز شدن-مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن

تخم دو زرده-چیز بسیار عزیز و گرامی
پا به فرار گذاشتن-گریختن

آن روی کسی بالا آمدن(خشمگین شدن)

چروکیده-چین دار شده-ناصاف

تلیت کردن-خیساندن نان در غذاهای آبکی

از خجالت آب شدن-بسیار شرمنده شدن
اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن
زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته
خود را از تک و تا نیانداختن-به روی خود نیاوردن-به اشتباه اعتراف نکردن

 
چلچل-خال خالی-ابلق

بازداشتن-منع کردن-مانع شدن

بعد از نود و بوقی-پس از مدتی دراز

جیک-صدا-آواز

تقلا-دست و پا زدن-کوشش زیاد

خاطر داشتن-به یاد داشتن
توالت رفتن-به دستشویی رفتن

دل کسی گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

دور از جناب ب-لانسبت

به دم و دود رسیدن-سر و سامان یافتن

از صدقۀ سرِ(از عنایت و لطفِ)

دبنگ-احمق-کودن

ذُق ذُق کردن-تیر کشیدن زخم-سوزش داشتن اندام دارای درد

الدرم بلدرم کردن(بد و بیراه گفتن، ناسزا گفتن)

 

دو پشته سوار شدن-دو نفری بر ستور یا وسیله ی نقلیه سوار شدن

آیه‌ی یاس(آن که بدبینی را به کمال می‌رساند)

خرس-چاق و درشت-تنومند

خورش خوری-ظرفی که در آن خورش می ریزند

رجز خوانی-لاف زنی-دعوی

الدرم بلدرم کردن-بد و بیراه گفتن-ناسزا گفتن

 

زهرمار سلطان-ترش رو-اخمو
از سر وا کردن(کاری را سرسری انجام دادن)
چروکیده-چین دار شده-ناصاف
پا شدن-از جا برخاستن

بازار گرمی کردن-تعریف کردن از کالا برای فروختن آن

خنسی-گرفتاری-تنگدستی

 

تو هچل-انداختن به دردسر انداختن-دچار مشکل کردن

 

دو پشته سوار شدن-دو نفری بر ستور یا وسیله ی نقلیه سوار شدن

زمینه سازی کردن-مقدمه چیدن برای انجام کاری

بَرج-خرج های خارج از خانه

تخم جن-حرام زاده

آب در هاون کوفتن(کار بی‌هوده کردن)

خرج دادن-مهمانی دادن در جشن های دینی یا ایام سوگواری

 

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

آب تاختن(پیشاب کردن)

چس مال کردن-لباس یا ظزفی را سرسری و با بی دقتی شستن

خایه-بیضه-جرات

چرکو-آدم کثیف
ازخداخواسته-آرزومند-مشتاق

خشکه پلو-کته

پسرخاله ی دسته دیزی-خویشاوندان نزدیک
خوش خرید-کسی که چانه نمی زند و نقد معامله می کند
آرد خود را بیختن و الک را آویختن-کسی که وظایف زندگی‌اش را انجام داده و دیگر توقعی از او نیست
 

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن

چانه لغی-راز داری نکردن

زار-کوتاه شده ی زایر

زیر بار رفتن-قانع شدن-تحمل کردن

بر و بیا داشتن-رفت و آمد بسیار داشتن-دم و دستگاه داشتن

خراب شدن-از کار افتادن-منحرف

 

جان به لب رسیدن-به ستوه آمدن-طاقت از دست دادن

 

اگر و مگر کردن-شرط و بهانه آوردن

زار زدن-سخت گریه کردن
خیالاتی-وسواسی-آن که پندار و توهمات بی جا دارد

پمپ بنزین-جایی که به وسایل نقلیه بنزین می دهند

 

 

دست خوش !-آفرین
افتادن بچه-سقط شدن جنین

الم‌شنگه(هیاهو، آشوب، جنجال، داد و قال)

آفتاب به آفتاب-هر روز

ذوق کردن-خوش حال شدن-شاد شدن

دو لول-اسلحه ای بلند دارای دو خانه برای فشنگ گذاری

خفه کردن-آتشی را خاموش کردن-خاموش شدن موتور-با اصرار در کاری کسی را کسل کردن

زبانی-شفاهی

دو قورت و نیمش باقی بودن-با وجود بهره بردن فراوان هنوز ناسپاس بودن

چَه چَه-صدای بلبل
جیغ-فریاد-صدای نازک و بلند
این سفر-این بار

خنِس و فنِس-گرفتاری و ناراحتی

بکسل کردن-چیزی را به دنبال خود کشیدن و بردن

خوب کاشتن-از عهده ی کاری خوب برآمدن

در رفتن پاتیل کسی-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

بار کسی نبودن-شعور و آگاهی نداشتن

اهل عمل(کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند)

پایین نرفتن چیزی از گلو-از غصه غذایی نخوردن-مال حرام نخوردن

 

خیرات کردن-چیزی را

دهان گیره-غذای اندکی که میان دو غذای اصلی می خورند

از حساب پرت بودن-در اشتباه بودن

دوری و دوستی-دوری برای دوام و پایداری دوستی لازم است
دلسرد-ناامید-مایوس
از پا ننشستن-سماجت ورزیدن-از کوشش دست نکشیدن

به راست راست-فرمان نظامی برای گردش به راست
افتادن دست-از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن

خرده شیشه داشتن جنس کسی-بدحنس بودن-آب زیرکاه بودن

حساب-هزینه-مخارج-میزان طلب

اجابت کردن معده-قضای حاجت

چشم انداختن-نگاه کردن

پر گویی-روده درازی-پر چانگی

اهل بیت(اهل خانه، خانواده)

به پای کسی زحمت کشیدن-برای کسی زحمت کشیدن

تا کش به کشمش می خوره-هنوز چیزی نشده-سر کوچک ترین بهانه

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

از ترس مار توی دهان اژدها رفتن-از باران به ناودان پناه آوردن
تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

آلامد-باب روز-به‌رسم معمول

خاج پرست-مسیحی-عیسوی-ارمنی-آشوری

 

اول دشت((نزد کسبه) نخستین فروش بامداد)

بیگاری-کار اجباری و بی مزد

زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن
چشته خور شدن-بهره و نصیب بردن از کسی
زُل زُل-نگاه کردن زل زدن

چاه ویل-جایی که اگر کسی یا چیزی برود دیگر بر نگردد

هرماری-ز خوردنی یا نوشیدنی تلخ-کار سخت و دشوار
اوقات‌تلخی-ترش‌رویی-عصبانیت

پِهِن بار کسی کردن-آبرو و ارزش و اعتبار نداشتن

چوری-جوجه ی تازه از تخم درآمده

الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست

پیاز کسی کونه کردن-ماندگار شدن در جایی-میخ خود را کوبیدن